مقایسه‌ی تاریخی
ترکیه:
* تداوم ثبات سیاسی در امپراتوری عثمانی: ۶۲۳ سال حکومت مقتدر عثمانی
* دولت قدرت‌مند در برابر جامعه‌ی ضعیف
* پیشینه‌ی طولانی اصلاحات
* ارتش و بوروکراسی، دو ابزار مهم در پیش‌برد اصلاحات از بالا
* طرفداری بخش قابل ملاحظه‌ای از روحانیت دولتی ترکیه از اصلاحات
* ادغام نهادهای مذهبی و نظارت بر آن‌ها
ایران:
* بی‌ثباتی و تغییر پی‌درپی حکومت‌های ضعیف
* جامعه‌ی قدرت‌مند در برابر دولت ضعیف
* تکامل‌نیافتگی ظرفیت نهادهای دولت
* مخالفت روحانیت با اصلاحات، برخلاف ترکیه
* کنارگذاشتن روحانیت از دایره‌ی قدرت و تبدیل آن به نهاد مستقل
* ساختار تکامل یافته‌تر نهادهای مذهبی در ایران نسبت به ترکیه و دشواری کنترل آن‌ها برای صاحبان قدرت
* استقلال و قدرت نسبی نهادهای مذهبی؛ علمای ایرانی به عنوان بخشی از جامعه‌ی قدرت‌مند سلسله‌مراتب محکم و منابع درآمد مستقل‌تری ایجاد کردند
* دلیل‌های استقلال روحانیت شیعه:ی ثباتی دولت‌ها؛ به‌ویژه دولت‌های شیعی؛ پیوند روحانیت شیعه با بازار و خرده‌بورژوازی سنتی و قشرهای مذهبی؛ وجود مراکز مهم روحانیت در خارج از ایران مانند نجف، کربلا و سامره؛ ویژگی اندیشه‌ی سیاسی شیعه.
بخش چهارم از رشته‌گفتار درباره‌ی روحانیت شیعه ازجمله عنوان‌های زیر را دربر گرفت:
ــ کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ (۱۹۲۱): سید ضیا، آیرون ساید، رضاخان؛
ــ ۱۳۰۴ ـ ۱۳۰۰: ضعف دولت مرکزی، شورش‌ها و جنبش‌های متعدد؛ تشکیل دولت‌های سه ـ چهار ماهه؛
ــ پشتیبانی اغلب روشن‌فکران و سیاست‌مداران مشروطه‌خواه و سکولار از نظریه‌ی «دیکتاتور مصلح»؛
ــ انتقال قدرت به خاندان پهلوی؛
ــ احزاب مختلف؛ و ائتلاف حزب اصلاح‌طلب و مدرس با رضاخان و کمک به قدرت گرفتن او؛
ــ مخالفت روحانیون، ازجمله سید حسن مدرس و شیخ محمد خالصی‌زاده، با ایده‌ی جمهوری؛
ــ سید ابوالحسن موسوی اصفهانی، شیخ محمد حسین نائینی، عبدالکریم حائری یزدی؛
ــ اصلاحات دوران رضاشاه: ارتش، نظام اداری، نظام قضایی، قانون ثبت اسناد و املاک؛ آموزش و نظارت دولت بر آموزش مذهبی؛ اموراوقاف؛
ــ کشف حجاب اجباری پس از بازدید رضاشاه از ترکیه در سال ۱۳۱۳ و یک‌شکل‌کردن لباس مردان؛
ــ حوادث مسجد گوهرشاد؛
ــ قربانی‌شدن بسیاري از نزدیکان و دولت‌مردان رضا خان مانند: تیمورتاش، فیروز فرمانفرما، داور، سردار اسعد، عبدالحسین دیبا و نصرت الدوله فیروز؛
ــ تبدیل رضا خان در پایان سلطنت خود در سال ۱۳۲۰ به یکی از ثروتمندترین افراد ایران؛
ــ نظریه‌ی حکومت مطلقه.
برآمدن روحانیت شیعه ــ بخش سوم: انقلاب مشروطه ــ خراسانی و نائینی، گفتار: حسن آزاد
بخش سوم از رشته‌گفتار درباره‌ی روحانیت شیعه عنوان‌های زیر را دربر گرفت:
-- آخوند خراسانی؛ نظر درباره‌ی ولایت فقیه و اختیارات فقیهان، انواع حکومت، قضاوت، مشروطه، مجلس و قانون‌ها، امور سیاسی، قانون اساسی؛
-- علامه نائینی؛ رساله‌ی تنبیه الامه و تنزیه المله درباره‌ی مشروطه، حکومت‌های مشروع و نامشروع، قانون‌گذاری، قوای حکومتی؛
-- مباحثه‌ی نائینی و خراسانی درباره‌ی حکومت اسلامی؛
-- نظر علمای ثلاثه درباره‌ی مشروطه.
اتاق راویژ (گفتگو)در کلاپ هاوس
جدائی دین از دولت بخش اول
سخنرانی محمدرضا شالگونی